Bệnh Học Y học cổ Truyền - Khám Phá Các Khái Niệm Cơ Bản

Bệnh học y học cổ truyền là một lĩnh vực chuyên sâu trong y cổ truyền, tập trung vào việc chẩn đoán và điều trị các bệnh dựa trên nguyên lý và phương pháp truyền thống. Bài viết này sẽ giới thiệu tổng quan cho bạn về một vài khái niệm được sử dụng trong lĩnh vực bệnh học, cũng như một vài bệnh lý hay gặp và cách điều trị.

1. Những khái niệm cơ bản hay dùng trong y học cổ truyền 

1.1 Âm dương

- Âm dương là một khái niệm nền tảng trong y học cổ truyền, được áp dụng rộng rãi trong việc giải thích và điều trị các trạng thái sức khỏe và tình trạng bệnh lý của cơ thể.

- Âm và dương đại diện cho 2 nguyên lý đối lập nhưng bổ sung lẫn nhau trong cơ thể con người. 

- Bệnh tật có thể xuất phát từ việc mất cân bằng âm dương, ví dụ quá nhiều âm (hàn) hoặc quá nhiều dương (nhiệt). Triệu chứng do dương có thể là sốt, mặt đỏ, khát nước,... do âm có thể là lạnh, da xanh xao, mệt mỏi,...

1.2 Ngũ hành

- Trong ngũ hành gồm có: Kim, Mộc, Thủy, Hỏa, Thổ, mỗi hành đại diện tương ứng với các cơ quan trong cơ thể và các hiện tượng thiên nhiên.

- Mỗi hành lại có những đặc tính riêng, đặc biệt các hành sẽ đều có những mối quan hệ tương sinh và tương khắc với nhau

- Tương sinh - cùng hỗ trợ thúc đẩy lẫn nhau

    Mộc sinh Hỏa (cây cỏ cháy tạo ra lửa)

    Hỏa sinh Thổ (lửa đốt mọi thứ thành tro, đất)

   Thổ sinh Kim (trong đất có chứa kim loại)

    Kim sinh Thủy (kim loại nung chảy thành nước)

    Thủy Sinh Mộc (nước sẽ nuôi dưỡng cây phát triển)

- Tương khắc - chế ngự, kiểm soát lẫn nhau

    Mộc khắc Thổ (cây hút những dinh dưỡng từ lòng đất)

    Thổ khắc Thủy (đất ngăn chặn lại dòng nước) 

    Thủy khắc Hỏa (nước dập lửa) 

    Hỏa khắc Kim (lửa làm tan chảy kim loại)

    Kim khắc Mộc (kim loại cắt cây)

- Các cơ quan trong cơ thể được phân loại theo ngũ hành, và được xem xét dựa trên sự cân bằng và sự tương tác giữa chúng. Gan - mộc, Tâm - hỏa, Tỳ - thổ, Phế - kim, Thận - thủy. 

- Các triệu chứng khi người bệnh mắc phải được liên kết với ngũ hành để tìm nguyên nhân.

Ví dụ: ho, khó thở có liên quan đến phổi (Kim)

- Các loại dược liệu, phương pháp điều trị, chế độ ăn,... được lựa chọn và phối hợp dựa trên ngũ hành. 

1.3 Khí, huyết, tinh

- Khí: năng lượng sống lưu thông trong cơ thể qua các kinh mạch 

- Huyết: máu, nuôi dưỡng các cơ quan và mô

- Tinh: chất tinh túy của cơ thể, nguồn gốc của sự sống và phát triển.

- Mối quan hệ tương sinh và tương khắc của khí, huyết, tinh

Tương sinh:

    Khí sinh Huyết: khí là động lực giúp sản xuất và lưu thông khí huyết

    Huyết sinh Tinh: Huyết cung cấp dưỡng chất để nuôi nuôi dưỡng và bảo vệ tinh

    Tinh sinh khí: Tinh là nguồn gốc của khí giúp duy trì là phát triển cơ thể 

Tương khắc

    Khí và Huyết: mất cân bằng khí có thể dẫn đến mất cân bằng huyết và ngược lại

    Khí và Tinh: thiếu Khí có thể làm suy giảm Tinh, làm ảnh hưởng đến sức khỏe tổng thể.

Khí, huyết và Tinh là ba yếu tố đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng và duy trì cơ thể khỏe mạnh. Sử dụng thảo dược và châm cứu để cân bằng, điều hòa Khí, Huyết và Tinh.

bệnh học trong y học cổ truyền được nghiên cứu trên thuyết âm dương

2. Các phương pháp dùng trong chẩn đoán bệnh học y học cổ truyền 

2.1 Vọng chẩn (quan sát)

- Vọng chẩn là một trong tứ chẩn ( vọng, văn, vấn, thiết).Đây là phương pháp chẩn đoán dựa trên việc quan sát các dấu hiệu và triệu chứng biểu hiện ra bên ngoài cơ thể bệnh nhân. Những yếu tố này bao gồm màu sắc da, hình dáng cơ thể, biểu hiện khuôn mặt, trạng thái của lưỡi, chất lông tóc, móng tay, mắt và các dấu hiệu bên ngoài khác. 

2.2 Văn chẩn ( Nghe và ngửi)

Văn chẩn là phương pháp chẩn đoán bệnh thông qua việc nghe và ngửi để thu thập thông tin về tình trạng sức khỏe của bệnh nhân. Những yếu tố này bao gồm âm thanh phát ra từ cơ thể và mùi hương trên cơ thể bệnh nhân tỏa ra. 

2.3 Vấn chẩn ( Hỏi)

Vấn chẩn chính là phương pháp hỏi thăm người bệnh hoặc người nhà bệnh nhân, đây chính là phương pháp quan trọng để bác sĩ thu thập được các thông tin của người bệnh. người bệnh sẽ được các bác sĩ hỏi về những vấn đề như: triệu chứng bệnh, thời gian phát bệnh, môi trường sống, chế độ ăn uống, thói quen sinh hoạt, tiền sử bệnh lý và các yếu tố liên quan.Mục tiêu đạt được là có thể thu thập chi tiết toàn diện để đưa ra chẩn đoán chính xác và lập được kế hoạch điều trị phù hợp nhất cho người bệnh. 

2.4 Thiết chẩn ( sờ nắn và bắt mạch)

Thiết chẩn trong y học cổ truyền là chẩn đoán bệnh thông qua việc sờ, nắn, bắt mạch để đánh giá tình trạng cơ thể bệnh nhân. thông qua phương pháp này bác sĩ có thể nhận biết được các dấu hiệu bất thường của cơ thể, tình trạng khí huyết và chức năng của các cơ quan nội tạng. 

Sự kết hợp của tứ chẩn trong bệnh học y học cổ truyền giúp cung cấp một bức tranh toàn diện về tình trạng sức khỏe bệnh nhân. Sự kết hợp này giúp các bác sĩ tìm ra nguyên nhân, mỗi phương pháp khi được sử dụng sẽ bổ sung cho nhau đảm bảo chẩn đoán chính xác, đầy đủ. Ngoài ra tứ chẩn cũng sẽ giúp bác sĩ đưa ra được các biện pháp phòng ngừa thông qua việc phát hiện các dấu hiệu bất thường.

3. Các phương pháp điều trị thường dùng trong y cổ truyền

3.1 Châm cứu

Châm cứu là một phương pháp điều trị có hiệu quả cao trong y học cổ truyền. Người thầy thuốc sẽ sử dụng kim châm để kích thích các huyệt đạo trên cơ thể. Mục tiêu của phương pháp là để điều hòa khí huyết, cân bằng cân bằng âm dương và khôi phục sức khỏe. 

3.2 Dược liệu 

Phương pháp dược liệu trong y học cổ truyền chính là sử dụng các thảo dược tự nhiên để điều trị và duy trì sức khỏe. Một số lợi ích mà dược liệu mang lại như: điều trị toàn diện, ít tác dụng phụ, phòng ngừa bệnh tật, phục hồi sức khỏe. 

Một số loại thảo dược hay dùng đến như: nhân sâm, cam thảo, bạch truật, đương quy…

3.3 Xoa bóp

Trong y học cổ truyền, xoa bóp là phương pháp sử dụng tay để tác động lên các huyệt đạo và cơ bắp nhằm cải thiện tuần hoàn máu,giảm đau và thư giãn cơ thể.

3.4 Khí công và thái cực quyền

Khí công và thái cực quyền đều là các phương pháp luyện tập cổ truyền giúp tăng cường sức khỏe và tinh thần. Trong khi Khí công tập trung nhiều vào hít thở và thiền định để điều hòa năng lượng thì Thái cực quyền kết hợp võ thuật với các động tác chậm rãi, uyển chuyển để cải thiện sự cân bằng và linh hoạt của cơ thể.

3.5 Cạo gió, giác hơi

Cạo gió và giác hơi trong y học cổ truyền là các phương pháp trị liệu hiệu quả giúp cải thiện sức khỏe và giảm đau. Cạo gió sử dụng lực cạo lên da để kích thích tuần hoàn máu và giải phóng khí ứ đọng. Giác hơi sẽ tạo lực hút trên da để tăng cường lưu thông máu và giảm căng thẳng cơ thể. Cả hai phương pháp này đều dễ thực hiện và mạng lại lợi ích nhanh chóng khi được áp dụng đúng cách. 

phương pháp vấn chẩn là một trong tứ chẩn áp dụng trong bệnh học y học cổ truyền

Bài viết đã khái quát sơ lược về một phần nhỏ trong bệnh học y học cổ truyền. Tuy nhiên đây chỉ là một phần nhỏ của hệ thống kiến thức rộng lớn và phức tạp. Để hiểu và ứng dụng hiệu quả bệnh học trong y học cổ truyền chúng ta cần phải nghiên cứu thêm cũng như học hỏi từ nhiều bậc thầy trong ngành y học cổ truyền. Nếu bạn đang có sự quan tâm đến ngành y học cổ truyền cũng như có mong muốn theo học với niềm đam mê trong lĩnh vực y tế. Hãy đăng ký theo học ngay lớp y học cổ truyền của Trường Trung Cấp Y Khoa Việt Nam.